Naturalne chłodzenie domów mieszkalnych ze strukturami szklarniowym
Zapobieganie przegrzewaniu się budynków przyczynia się do zmniejszenia zużycia energii operacyjnej potrzebnej do zasilania mechanicznych systemów HVAC. Naturalne klimatyzowanie budynków jest ponadto coraz bardziej pożądanym przez użytkowników budynku sposobem utrzymywania komfortowego mikroklimatu jego wnętrza. Rezygnacja z koncepcji wykorzystania mechanicznych urządzeń klimatyzacyjnych w dobie fascynacji szkleniem elewacyjnym staje się coraz większym wyzwaniem.
Wymaga znajomości podstawowych zasad kształtowania tzw. architektury pasywnej, co pozwala na pokonywanie trudności w utrzymaniu pożądanych warunków termicznych przez cały rok w różnych warunkach pogodowych. Jakkolwiek problem zapobiegania przegrzewaniu się budynków w naszych warunkach klimatycznych odnosi się głównie do obiektów z dużym nagromadzeniem sprzętu elektrycznego i ludzi, a więc najczęściej budynków miejsca pracy i użyteczności publicznej, to musi być też uwzględniany w niewielkich obiektach, w tym domach mieszkalnych. Problem ten dotyczy głównie domów z wykorzystaniem struktur szklarniowych jako pasywnych rozwiązań słonecznych. Struktury te pozyskują ciepło z nasłonecznienia dzięki wykorzystaniu efektu szklarniowego. W ciągu zimy ogrzewają pasywnie dom, lecz latem mogą stać się uciążliwym źródłem ciepła powodującym przegrzewanie się budynku.
Orientacja i pochylenie szklarni
Na przegrzewanie narażone są szklarnie zorientowane na stronę nasłonecznioną, tj. o ekspozycji wschodniej, zachodniej i południowej. Przy projektowaniu szklarni należy brać pod uwagę wykres pozornego ruchu słońca nad horyzontem – azymut i kąt nachylenia. Wynika z nich, że szklarnie o orientacji południowej mogą stać się w okresie zimowym efektywnym kolektorem ciepła, latem zaś wymagają ochrony przed promieniowaniem słonecznym padającym pod znacznym kątem do podłoża (przyjmuje się, że w Polsce max. wartość kątowa wynosi tu 60 stopni).
Szklarnie o orientacji wschodniej i zachodniej w mniejszym stopniu pozyskują ciepło zimowe, natomiast latem są bardziej podatne na przegrzewanie. Taka ekspozycja szklarni w niewielkim stopniu przyczynia się do pasywnego ogrzewania pomieszczeń zimą, latem zaś dostarcza niechciane zyski cieplne. Ponieważ promienie słoneczne padają od wspomnianych stron pod mniejszym kątem w stosunku do promieni oddziałujących od południa, szklane ściany elewacyjne, jako płaszczyzny pionowe, wymagają szczególnego zabezpieczenia w celu uniknięcia głębokiego wnikania tych promieni do pomieszczeń.
W kontekście ochrony przed przegrzewaniem, kąt nachylenia szklarni w stosunku do padania promieni słonecznych jest tym korzystniejszy im bardziej odbiega od kąta prostego. Należy jednak pamiętać o utrzymaniu roli szklarni jako struktury pozyskującej ciepło słoneczne w okresie grzewczym i dopasowaniu kąta nachylenia jej szklanych ścian możliwie prostopadle do kąta padania promieni słonecznych w tym okresie (w Polsce max. wartość kątową określa się tu na 30 stopni). Zatem dobór kąta nachylenia jej przegród zewnętrznych powinien być wypadkową koncepcji pozyskiwania promieni słonecznych zimą i w porach przejściowych oraz redukcji napływu promieniowania słonecznego latem. Określono optymalne nachylenie ściany szklarni jako powierzchni łamanej o kącie 20-30 stopni oraz 45-75 stopni do poziomu1.
Korzystnym rozwiązaniem w omawianym aspekcie są struktury szklarniowe o kierunku południowym. Im mniejsze nachylenie południowej ściany szklarni, tym większe ryzyko przegrzewania. Orientacja wschodnia i zachodnia może zaś powodować duże problemy przegrzewania się budynku latem przy niewielkich cieplnych zyskach słonecznych zimą. Należy w miarę możliwości unikać projektowania pionowych szklanych ścian od tej strony.
Powierzchnia szklenia
Powierzchnia szklenia zewnętrznego decyduje o komforcie termicznym. Znaczne powierzchnie szklenia w elewacjach nasłonecznionych powodują nadmierne zyski słoneczne w wyniku efektu szklarniowego. Prowadzi to do przegrzewania się pomieszczeń i nieefektywnej gospodarki energetycznej. Uważa się, że powierzchnia szklenia niemniejsza od 75% pełnej ściany uniemożliwia utrzymanie komfortu termicznego wewnątrz pomieszczeń bez zastosowania środków wspomagających. Wynika to głównie z dysproporcji pomiędzy zbyt dużą powierzchnią przeszklenia a sumaryczną powierzchnią masywnych przegród wewnętrznych, w wyniku czego nie jest możliwa całkowita akumulacja ciepła. Mniejsze znaczenie ma parametr „u” szklenia, któremu przypisywana jest dość często rola podstawowa. Nowoczesne szklenia o podwyższonych właściwościach termoizolacyjnych osiągają już współczynnik „u” rzędu 0,3-0,5 W/m2K, co zaprzecza tezie, jakoby stosowanie szklenia wiązało się ze zmniejszeniem izolacyjności termicznej budynku.
Powyższe spostrzeżenia przekładają się na wniosek, że większą kontrolą parametrów termicznych w tym ochronę przed przegrzewaniem dają struktury szklarniowe w układzie penetracyjnym względem budynku, tj. wbudowane w obiekt. W odróżnieniu do szklarni w układzie przylegającym, tj. szklarni jako dobudówek, są to szklarnie chronione po bokach pełnymi ścianami budynku.
Analogicznie, szklarnie wydzielone od pomieszczenia masywną ścianą wewnętrzną są w tym aspekcie korzystniejsze od szklarni otwartych, stanowiących wspólną przestrzeń z przylegającym doń pomieszczeniem.
„Przedpole” budynku
Projekt przedpola budynku, zwłaszcza od strony spodziewanych zysków słonecznych może przyczynić się do ochrony przed przegrzewaniem i pasywnego chłodzenia. Ma to duże znaczenie w omawianych budynkach, jako strukturach niskich, pozostających w silnych relacjach z zagospodarowaniem terenu.
Istotny jest rodzaj podłoża dotyczący refleksyjności jego powierzchni, wyrażony współczynnikiem albedo1. Materiały o wysokim albedo mogą potęgować dopływ ciepła słonecznego do wnętrza budynku w wyniku odbijania promieni słonecznych. Z tego powodu, korzystniejszym materiałem w kontekście ochrony przed przegrzewaniem są materiały o niskim albedo, tj. elementy ciemne i matowe. Elementy te powinny nie tylko pochłaniać promienie słoneczne, ale także je akumulować, tak by uniknąć natychmiastowej emisji ciepła do otoczenia. Z tego powodu powierzchnie ciemne utwardzone, jak np. asfalt, mimo, iż w niewielkim stopniu odbijają promienie słoneczne, nie są dogodnym rozwiązaniem, gdyż w słoneczne dni stają się emitorem ciepła.
Korzystne są tu powierzchnie nieutwardzone: żwirowe lub biologicznie czynne, które obniżają temperaturę o kilka stopni. Zieleń w postaci trawników stanowi ponadto modyfikator parametrów powietrza, poprzez oczyszczanie, nawilżanie i zaopatrywanie w tlen. Elementem chłodzącym i nawilżającym powietrze może być też ciek lub zbiornik wodny zaprojektowany tuż przy budynku od strony nasłonecznionej, np. w postaci strumyka lub „oczka” wodnego.
Pozioma tafla wody jest też szczególnie korzystna ze względu na zmienne wartości albedo zależne od kąta padania promieni słonecznych. Przy nisko padających zimowych promieniach słonecznych stanowi powierzchnię silnie refleksyjną, latem zaś, gdy promienie słońca padają pod większym kątem, staje się absorberem światła.
Elementy wysokie na przedpolu mogą zostać wykorzystane jako elementy zacieniające.
Jednym z bardziej korzystnych rozwiązań jest zieleń liściasta, jako że ogranicza dostęp promieni słonecznych latem, zaś w okresach grzewczych, przy braku listowia nie stanowi bariery dla pożądanego napływu ciepła i światła słonecznego. W tym celu powinna być projektowana w postaci pasmowych układów drzew i wysokich krzewów liściastych na przedpolach budynków od stron nasłonecznionej. Zieleń ta w przypadku niższych budynków może w znacznym stopniu przyczyniać się do modyfikacji parametrów powietrza, sprzyjając naturalnej wentylacji pomieszczeń.
Reasumując, pasywnemu chłodzeniu sprzyja wprowadzanie terenów nieutwardzonych o niskim albedo z wykorzystaniem zieleni liściastej jako ochrony przeciwsłonecznej. Korzystne jest wprowadzanie przy szklarni terenów zieleni i zbiorników wodnych, które wstępnie schładzają ciepłe letnie powietrze wykorzystywane do przewietrzania szklarni i przyległych pomieszczeń.
Zagłębienie w gruncie/ wykorzystanie nasypów
Budynki zagłębione w gruncie lub z wykorzystaniem nasypów ziemnych cechują się nie tylko mniejszą podatnością na straty ciepła i przemarzanie, ale również zyskują skuteczną ochronę przed przegrzewaniem. Wynika to z faktu, iż ziemia zmniejsza amplitudę wartości temperaturowych powietrza zewnętrznego dzięki akumulacji ciepła w swojej masie. Przyczynia się w ten sposób do ogrzewania zimą i chłodzenia latem (fakt ten wykorzystywany jest też do chłodzenia lub ogrzewania budynku za pomocą podziemnych wymienników ciepła).
Z uwagi na stworzenie dogodnych warunków dla pozyskiwania promieni słonecznych zimą, zagłębienie w gruncie lub nasypy najkorzystniej projektować od strony innej niż południowa. Rolę elementów chroniących przed przegrzewaniem się budynku latem, elementy te będą spełniały głównie wówczas, gdy zostaną umieszczone od zachodu.
Masa termiczna
„Masę termiczną” budynku uważa się za jeden z ważniejszych elementów pasywnego chłodzenia budynku. Zaliczyć do niej można wszystkie masywne, nieizolowane termicznie przegrody wewnętrzne budynku sprzęgnięte w system cieplny z przegrodą szklaną, a więc np.: stropodachy, stropy, podłogi oraz ściany przystosowane do akumulacji ciepła. Rolę tę pełnią też niekiedy posadzki szklarni wraz ze znajdującym się pod nimi zbiornikiem akumulacyjnym, który wypełniony jest materiałem o wysokich zdolnościach do akumulacji ciepła, np. żwirem.
Na efektywność masy termicznej jako „narzędzia” pasywnego chłodzenia, w dużym stopniu wpływa jej grubość. Zbyt mała powoduje brak możliwości wchłonięcia całej nadwyżki ciepła, co prowadzi do przegrzewania się pomieszczeń.
Badania wykazują, że optymalne wartości należy określać na ok.13-15 cm grubości warstwy aktywnej. Przy założeniu akumulo-wania ciepła przez obie płaszczyzny przegrody wewnętrznej, wartość tę należy podwoić, a zatem pokrywa się ona mniej więcej z grubością typowych ścian konstrukcyjnych i nie przekracza grubości większości stropów.2
O efektywności masy termicznej decyduje także materiał, z którego wykonana jest przegroda wewnętrzna oraz wielkość jej powierzchni czynnej, tj. „odsłoniętej’ powierzchni zdolnej do akumulacji ciepła.
Wśród typowych materiałów konstrukcyjno-budowlanych, beton cechuje się jedną z największych wartości maksymalnej dobowej zdolności akumulacyjnej. Jest ona wyższa od wartości, jaką uzyskują przegrody z cegły o ok. 30% i o ok.75% w stosunku do przegród z gazobetonu. Pomieszczenia z cienkimi ściankami działowymi nie zapewniają na ogół wystarczających warunków do zmagazynowania ciepła.
Naturalna wentylacja
Naturalna wentylacja polega na niewymuszonej mechanicznie wymianie powietrza wewnętrznego z powietrzem otoczenia i obok „masy termicznej” jest jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony przed przegrzewaniem się wnętrza. W strukturach szklarniowych jest szczególnie pożądana. O efektywności wentylacji naturalnej decydują czynniki zewnętrzne i projektowe. Do zewnętrznych należy zaliczyć głównie wiatr, którego kierunek i siła oddziaływania warunkuje wymianę powietrza, w skrajnych przypadkach, w wyniku inwersji rozkładu ciśnień, całkowicie ją uniemożliwiając.
Innym istotnym czynnikiem jest temperatura powietrza zewnętrznego. Zgromadzone wewnątrz ciepło może być usuwane tylko wtedy, gdy temperatura powietrza wewnętrznego jest wyższa od temperatury otoczenia.
Do ważniejszych czynników projektowych zalicza się rozmieszczenie otworów cyrkulacyjnych w ścianie zewnętrznej i ich sumaryczną powierzchnię. Czynniki te wpływają na krotność wymiany powietrza.
Otwory wlotowe najlepiej sytuować od strony nawietrznej (duże ciśnienie), wylotowe – zawietrznej (podciśnienie – ssanie).
Przekroje otworów wentylacyjnych oblicza się na podstawie szczytów temperaturowych w konfrontacji z pożądaną maksymalną prędkością wentylacji (wyeliminowanie niepożądanych przeciągów).
W strukturach szklanych w układzie penetracyjnym oraz atrialnych (wewnętrznych), latem musi być zapewniona 6-10 krotna wymiana powietrza na godzinę (przy założeniu zimowej wymiany - 0,5/h). Warunek ten jest osiągany, gdy struktura stanowi 1/3 do 1/4 objętości budynku.
W szklarniach przylegających, bardziej wyeksponowanych na oddziaływanie promieni słonecznych należy latem zagwarantować aż 20-30 krotną wymianę powietrza na godzinę. Optymalne wietrzenie zapewnić mogą otwory cyrkulacyjne o sumarycznej powierzchni od10-30% powierzchni szklanej lub też 20-25% powierzchni podłogi szklarni.3
Cyrkulacja powietrza odbywa się przez otwory umieszczone w szklanych ścianach lub dachu szklarni, warunkując wentylację wyporową lub wentylację poprzeczną.
Wentylacja wyporowa (grawitacyjna)
Wentylacja wyporowa polega na wykorzystaniu efektu kominowego czyli niewymuszonego przepływu ciepłych mas powietrza ku górze i „zasysania” chłodniejszego u dołu. Wentylację tę zapewnia układ otworów nawiewnych w dolnej części ściany i wywiewnych w górnej lub dachu.
W budynkach ze strukturami szklarniowymi w układzie penetracyjnym, dużą rolę ogrywa smukłość szklarni i rozwiązanie jej partii dachowej. Wraz ze wzrostem smukłości, wzmaga się efekt kominowy, a więc ciąg powietrza w górę. Wyniesienia przeszklonego świetlika ponad dach budynku wpływa pozytywnie na wymianę powietrza i komfort cieplny w przestrzeni atrium. Geometria świetlika dachowego może powodować zmianę kierunku wiatru i powstawanie podciśnienia, co z kolei wzmaga efekt kominowy.
Wentylacja poprzeczna
Wentylacja poprzeczna może zachodzić wówczas, gdy dwie różne ściany zewnętrzne budynku posiadają przynajmniej po jednym otworze cyrkulacyjnym, dzięki czemu zapewniony jest bezpośredni przepływ powietrza pomiędzy tymi ścianami.
Z tego powodu szklarnie w układzie przylegającym dają większą swobodę rozmieszczania otworów cyrkulacyjnych i uważane są za struktury o lepszych predyspozycjach do przewietrzania.
W budynkach z rozwiązaniami szklarniowymi, poprzeczny przepływ powietrza zależy głównie od wielkości i rozmiesz zenia otworów cyrkulacyjnych w płaszczyznach ścian zewnętrznych, które ograniczają przestrzeń szklarniową, jej rozpiętości oraz obecności w niej przegród pionowych.
Ogólną zasadą, którą można odnieść do wszystkich rozwiązań szklarniowych jest to, że zbyt mała wielkość otworów cyrkulacyjnych powoduje niedostateczną wymianę powietrza. Powierzchnia otworów cyrkulacyjnych musi być na tyle duża, aby zminimalizować opór przepływu powietrza przy niewielkiej różnicy ciśnienia. Zbyt duża powierzchnia otworów może z kolei wywoływać przeciągi (bardziej dokuczliwe, niż przy wentylacji wyporowej).
Korzystne jest równomierne, przekątniowe rozmieszczenie otworów cyrkulacyjnych. Istotna jest też obecność pionowych przegród wewnętrznych. Brak lub umieszczenie tych przegród równolegle do kierunku przepływu powietrza może powodować powstawanie „prądów” powietrza i nadmierną prędkość jego przepływu. Prostopadle ustawienie może stanowić z kolei barierę dla przepływu powietrza i wpływać na niedostateczne przewietrzanie przestrzeni wewnętrznej. Ponadto, wraz ze zwiększeniem rozpiętości ścian zewnętrznych, a więc wzrostem głębokości traktu użytkowego, możliwość efektywnego wykorzystania wentylacji poprzecznej ulega zmniejszeniu.
Wietrzenie nocne
Wykazano korzyści płynące ze stosowania otwieranych okien, klap wentylacyjnych oraz innych otworów cyrkulacyjnych i związanej z tym faktem możliwości wykorzystania naturalnej wentylacji pomieszczeń, zwłaszcza nocą – tzw. strategii wietrzenia nocnego. Poza bezpośrednim wpływem na wartość temperatury powietrza wewnętrznego, naturalne wentylowanie pomieszczeń ma wpływ na zwiększenie pojemności cieplnej przegród wewnętrznych, pełniących rolę „masy termicznej” i tym samym wzrost akumulacji nadwyżek cieplnych. Fakt ten powoduje z kolei obniżenie temperatury powietrza wewnętrznego. Zakumulowany w masywnych przegrodach chłód ulega wypromieniowaniu w ciągu dnia. Przegrody stają się elementem pasywnego chłodzenia wnętrza.
Elementy zacieniające
Struktury szklarniowe wymagają wprowadzenia w ich obręb elementów zacieniających.
Do elementów tych zalicza się elementy przestrzenne, które według kryterium mobilności dzieli się na: elementy stałe, m.in.: pryzmaty i lamele stałe („brise-solleil”), a także zieleń oraz elementy ruchome, m.in.: pryzmaty i lamele ruchome, rolety.
Elementami zacieniającymi stałymi mogą być też elementy strukturalne szklarni. W przypadku innych przegród szklanych np. okien, często rolę ochrony przeciwsłonecznej pełnią bardziej tradycyjne elementy takie, jak np. gzymsy, półki, okapy, markizy i okiennice.
Inny rodzaj elementów zacieniających to elementy materiałowe, głównie w postaci szkła przeciwsłonecznego: rozpraszającego, refleksyjnego, absorbcyjnego, zadrukowanego, lustrzanego.
Do bardziej zaawansowanych należą tu hologramy czasowe oraz elementy regulowane, m.in.: osłony ze szkła termotropowego, foto-, gazo- i elektrochromatycznego.
Najskuteczniejszą ochronę przed przegrzewaniem stanowią elementy przestrzenne zewnętrzne, które odbijają promienie słoneczne zanim te zetkną sie z powierzchnią szkleni. Zapobiega to efektowi szklarniowemu, powodującemu ogrzewanie wnętrza.
O dostępie promieni słonecznych do wnętrza budynku decydują też takie cechy jak: mobilność, oraz współczynnik „g” (całkowitej przepuszczalności energii słonecznej) elementów zacieniających. Cechy te wpływają na możliwości kontroli i stopień przepuszczania promieni słonecznych do wnętrza budynku.
Im większa mobilność (regulacja lub samo-regulacja tych elementów), tym większa możliwość kontroli dostępu promieni słonecznych do wnętrza budynku. Wraz z polepszeniem kontroli, rosną możliwości utrzymania temperatury powietrza wewnętrznego na komfortowym poziome w ciągu całego roku: w lecie – poprzez efektywną ochronę przed nadmiernym promieniowaniem słonecznym, w okresie grzewczym zaś, przez doprowadzanie (przepuszczanie, odbijanie) promieni słonecznych do wnętrza budynku.
Im mniejsza wartość współczynnika „g” materiału, z którego wykonane są elementy zacieniające, tym większa ich skuteczność jako ochrony przeciwsłonecznej.
Dla uzyskania efektywnej ochrony przeciwsłonecznej zaleca się wprowadzanie kilku rodzajów elementów zacieniających jednocześnie. Przykładowo, szklarnia może byc wyposażona równocześnie w system lameli zewnętrznych, szklenie przeciwsłoneczne oraz rolety wewnętrzne.
Zieleń elewacyjna i dachowa
Dla bezpośredniej ochrony przed przegrzewaniem można stosować zieleń elewacyjną, np. samopnącą lub wiszącą. Dla orientacji południowej należy stosować zieleń zrzucającą w zimie liście, które do wzrostu potrzebują dużo promieniowania słonecznego. Dla elewacji zachodniej i wschodniej najlepiej nadaje się gęsta zieleń wiecznozielona tworząca ochronę wiatrową.
W kształtowaniu mikroklimatu działki pozytywną rolę odgrywają zielone dachy. Ich ochładzające działanie następuje w wyniku parowania wody, zużywania ciepła w procesie fotosyntezy i odbijania promieni słonecznych na zewnątrz.
Amplituda wartości temperaturowych (lato-zima) w przypadku dachów zielonych wynosi 40-50 stopni architekturze, zaś w przypadku powierzchni bitumicznych aż 100 stopni C.4
Oznaczenia: 1 - wymiana powietrza = 1/h, bez roślinności; 2 - wymiana powietrza = 1/h, z roslinnością; 3 - wymiana pow. = 5, z roslinnością; 4 - temperatura zewnętrzna.
Zieleń i woda wewnątrz szklarni
Znaczenie ma również zieleń oraz cieki i zbiorniki wodne umieszczone wewnątrz budynku. W nasłonecznionych strukturach szklarniowych są one szczególnie pożądane, także z uwagi na aspekty estetyczne i psychologiczne.
Badania wskazują, że zieleń szklarniowa powoduje obniżenie temperatury powietrza o 2-3 K. Działanie roślinności obniżające temperaturę poprzez wydzielanie wilgoci musi być wspomagane wysokim stopniem przewietrzania. Ma to na celu utrzymania poziomu wilgotności na komfortowym poziomie ok. 60%. Brak efektywnej wentylacji przy bogatej roślinności może doprowadzić do ponad 90% poziomu wilgotności powietrza, co powoduje dyskomfort termiczny nawet przy wartościach temperaturowych uznawanych za komfortowe.
Zaleca się stosowanie zieleni z subtropikalnych lasów deszczowych lub z miejsc o podobnym klimacie. Jest to roślinność, która jest odporna na znaczne wahania wartości temperaturowych.
Bogate zastosowanie wody w postaci cieków (np. kaskad, fontann) i zbiorników wodnych (np. ozdobnych stawów) daje podobny efekt nawilżania i obniżania temperatury powietrza wewnętrznego. Efekt ten następuje bezpośrednio przez parowanie, które jest wprost proporcjonalne do ilości wody i prędkości przepływu powietrza. Woda akumuluje ciepło w swojej masie. Z tego powodu, traktowana jest często jako specyficzny rodzaj „masy termicznej”.
Szklarnie wypełnione zielenią i wodą stają się w ten sposób formą filtra biologicznego, który korzystnie modyfikuje parametry powietrza napływającego do budynku.
LITERATURA
[1] DANIELS K. : The Technology of Ecological Buil-ding, Basel-Boston-Berlin 1997.
[2] HERZOG T: Solar Energy in the Architecture and Urban Planning, Munich-New York 1996.
[3] HOI YAN M.: Thermal shading effect of climbing plants on glazed facades, materiały konferencyjne z Solar World Congress - Tokyo 2005.
[4] LASKOWSKI L.: Projektowanie systemów biernego ogrzewania słonecznego w energooszczędnych budynkach. Ogrzewnictwo cz.II, Kielce 1993.
[5] LISIK A.: Odnawialne źródła energii w architekturze (praca zbiorowa), Gliwice1995.
[6] MARCHWIŃSKI J.: Rola pasywnych i aktywnych rozwiązań słonecznych w kształtowaniu architektury budynków biurowych i biurowo-przemysłowych, praca doktorska - Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2005.
[7] Ökologisch Bauen und Modernisieren, materiały promocyjno-informacyjne, BHW Bausparkasse AG, Hammeln,Niemcy.
[8] SUMIEŃ T. i A.: Ekologiczne miasta, osiedla, budynki, Warszawa 1990.
[9] WALA E.: Architektoniczne kształtowanie struktur przeszklonych w aspekcie pasywnego wykorzystania energii słonecznej, praca doktorska - Wydział Architektury Politechniki Śląskiej, Gliwice 1996.
Przypisy:
1 albedo oznacza stosunek promieniowania odbitego do padającego
2 L.Laskowski, Projektowanie systemów biernego ogrzewania słonecznego w energooszczędnych budynkach, Ogrzewnictwo cz. II Kilece 1993, s, 76
3 E.Wala, Architektoniczne kształtowanie struktur przeszklonych w aspekcie pasywnego wykorzystania energii słonecznej, praca doktorska – Wydział Architektury Politechniki Śląskiej, Gliwice 1996, s.149-150, 177-8
4 T..A. Sumień, Ekologiczne miasta, osiedla, budynki, Warszawa 1990
Autor:
dr inż. arch. Janusz MARCHWIŃSKI – Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie. Wydział Architektury
Źródło: chlodnictwoiklimatyzacja.pl
