Przepisy dotyczące użytkowania urządzeń klimatyzacyjnych w pojazdach

Protokół Montrealski

Dnia 16 wrześnie 1987 roku podpisany został Protokół Montrealski, który jest pierwszym aktem prawnym, poruszającym tak dużą skalę tematykę związaną z eksploatacją płynów roboczych o bardzo niskiej temperaturze wrzenia. W następstwie tego dokumentu powstało mnóstwo norm określających urządzenia i eksploatacje urządzeń pracujących z czynnikami chłodniczymi. Skutkowało to również określeniem odpowiednich kompetencji osób zajmujących się tego typu urządzeniami.

O czym mówi norma PN-EN 378?

W roku 2000 na Terenie Unii Europejskiej powstała norma o nazwie PN-EN 378. Norma składa się z czterech normalizacji prawnych określając zagadnienia dotyczące urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych oraz pomp ciepła:

  • Projektowanie
  • Budowę
  • Eksploatację
  • Utylizację



Powyższa norma wraz z uzupełnieniem o normę: „Instalacje ziębnicze i pompy ciepła. Przyrządy zabezpieczające przed nadmiernym ciśnieniem i przewody przyłączeniowe. Metody obliczeń” (PN-EN 13136) swoją tematyka obejmują zakres międzynarodowej normy ISO 5149 „Mechaniczne instalacje do oziębiania i ogrzewania. Wymagania bezpieczeństwa”. W polskich normach widniała ona pod symbolem: PN-ISO 5149 obecnie jest zastępowana przez wspomnianą normę europejską.

Normę PN-EN 378 podzielono na 4 bloki tematyczne:

  1. W pierwszej części mowa jest o zagadnieniach ogólnych.
  2. W części drugiej skupiono się na projektowaniu instalacji oraz dokumentowania, oznaczania i sprawdzania.
  3. Część trzecia obejmuję tematykę związaną z wymaganiami budowy i wyposażenia pomieszczeń przeznaczonych pod instalacje chłodnicze oraz wymagania osobistego sprzętu ochronnego.
  4. W części czwartej zawarte zostały zagadnienia dotyczące obsługi, konserwacji i naprawy, odzysku czynnika chłodniczego oraz wymagane kompetencję osób pracujących z urządzeniami wykorzystującymi czynnik ziębniczy.



Kwalifikacje i kompetencje

W omawianej normie PN-EN 378 zawarte zostały wymagane kompetencje i kwalifikacje osób pracujących z urządzeniami zawierającymi czynnik chłodniczy. Wymagania są sklasyfikowane według zadań realizowanych przy urządzeniach.

Norma podaję że:

  • świadectwa wymaganych kompetencji muszą posiadać wszystkie osoby pracujące przy urządzeniach z czynnikiem chłodniczym
  • każda osoba musi posiadać odpowiednie umiejętności w zakresie swojej działalności
  • osoba uważana za kompetentną jest wtedy gdy posiada odpowiednie do prowadzenia działalności przyrządy oraz narzędzia i posługuje się nimi w trakcie wykonywania prac
  • dokładną teorie i praktykę eksploatacji i nadzorowania instalacji, narzędzi i przyrządów pomiarowych powinny znać osoby które prowadzą nadzór oraz ponoszą odpowiedzialność za urządzenia chłodnicze



Potwierdzeniem wymaganych kompetencji pracy przy urządzeniach chłodniczych jest świadectwo określane jako certyfikat kompetencji.

Każda osoba oraz przedsiębiorstwo muszą posiadać certyfikat jeżeli ich działalność w zakresie urządzeń chłodniczych obejmuje:

  • Konstruowanie
  • Produkcję
  • Montaż
  • Uruchamianie
  • Próby i dozór
  • Eksploatację
  • Konserwację
  • Remonty
  • Wyłączanie z eksploatacji oraz odzysk
  • Uzdatnianie oraz likwidację czynników chłodniczych



Certyfikat kompetencji
nie obejmuje jednak osób które wykonują np. codzienne czyszczenie ( według instrukcji obsługi producenta) i dotyczy tylko instalacji z ilością czynnika nie przekraczającą 10 kg napełnienia.

Wymagania - uzyskanie certyfikatu kompetencji

Kwalifikacje zawodowe (świadectwo odbywania nauki, wiedza zawodowa, biegłość, doświadczenie) muszą być potwierdzone certyfikatem. Certyfikat taki jest pobierany przez centrum egzaminacyjne. Każda osoba która ubiega się o uzyskanie certyfikatu musi wykazać się doświadczeniem praktycznym. Osoby bez wykształcenia technicznego muszą wykazać się 6 letnia praktyką zawodową, osoby które ukończyły 2 letnią szkołę techniczną powinny posiadać 2 letnią praktykę zawodową, natomiast osobą z wykształceniem wyższym wystarczy roczna praktyka.

Utrata ważności lub cofnięcie certyfikatu

Taki certyfikat ważny jest przez 5 lat. Po upływie tego czasu komisja egzaminacyjna może odnowić certyfikat na taki sam okres ważności po zdaniu egzaminu ogólnego i kierunkowego (obowiązujące dyrektywy, ustawy, bezpieczeństwo). Może dojść również do cofnięcia certyfikatu przez niezależny organ certyfikujący w przypadku dopatrzenia się nieetycznego zachowania osoby posiadającej certyfikat.

Certyfikat wydawany jest w trzech kategoriach:

  • Kategoria A: np. personel zajmujący się konserwacja
  • Kategoria B: np. personel zajmujący się montażem
  • Kategoria C: np. konstruktorzy, konsultanci, technicy i inspektorzy


Norma PN-EN 13313

Unia Europejska kładzie duży nacisk w sprawie posiadania potwierdzonych kwalifikacji zawodowych. Wiąże się to oczywiście z bezpieczeństwem i ochroną środowiska, dlatego CEN (Europejski Komitet Normalizacyjny) opracował normę PN-EN 13313 „Instalacje ziębnicze i pompy ciepła – Kompetencje personelu”. Norma została przyjęta przez CEN 12 listopada 2001 roku, natomiast w Polsce została zatwierdzona przez Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego w dniu 3 kwietnia 2003 roku.

Norma PN-EN 13313 już na wstępie podaję że w związku z wykorzystywaniem w instalacjach i urządzeniach chłodniczych substancji wpływających niekorzystnie na środowisko, wszystkie osoby pracujące w tym zakresie (wytwarzanie, naprawa, kontrola, obsługa) winny posiadać odpowiednie kompetencje.

Co zawarte jest w normie PN-EN 13313?

Określono tu procedury służące ocenie kompetencji osób zajmujących się urządzeniami chłodniczymi (projektowanie, konstruowanie, instalowanie, kontrola, badanie, rozruch, eksploatacja i likwidacja). Nie dotyczy to jednak osób które wykonują zadania według instrukcji i są nadzorowane przez osobę posiadająca odpowiednie kompetencje oraz osób pracujących w ramach wytwarzania przy założeniu kontroli i procesu i sprawdzeniu przez osobę posiadającą odpowiednie kompetencje.

Pojęcie personel

Pojęcie personel jest dokładnie zdefiniowane przez normę: personel są o osoby odpowiedzialne za projektowanie, konstruowanie, instalowanie, przeprowadzanie przeglądów, badanie i dopuszczenie do eksploatacji, obsługę, konserwację, naprawę, wyłączanie z eksploatacji i likwidację instalacji chłodniczej i jej części.

Pojęcie kompetencji

Norma definiuje również pojęcie kompetencji. Osoba kompetentna to taka która posiada wiedzę i umiejętności w celu wykonywania zadań na poziomie określanym w przedmiotowej normie, przy jednoznacznym rozumieniu problemów występujących przy danym zadaniu oraz która rozumie dlaczego zaleca się wykonanie zadania w dany sposób. W dokumencie określone są również wiadomości i doświadczenie jakim powinien przejawiać personel.

Norma PN-EN 13313 deklaruje podział personelu na trzy kategorie:

  • Kategoria A: personel zajmujący się obsługa i konserwacją urządzeń
  • Kategoria B: Personel zajmujący się instalowaniem i naprawami
  • Kategoria C: projektanci, pracownicy nadzoru, inspektorzy



Dobór czynników chłodniczych wg PN-EN 378

Dobór czynników roboczych powinien być przeprowadzany z wyjątkowym uwzględnieniem ich wpływu na środowisko oraz przydatności do danej instalacji. Oddziaływanie czynnika chłodniczego na środowisko uzależnione jest od zastosowania i szczelności instalacji, jej rodzaju, ilości napełnienia oraz obchodzenia się z nim. W tym celu powstał wskaźnik TEWI (całkowity równoważnik efektu cieplarnianego). Wyznacza on udział urządzenia w powiększaniu globalnego ocieplenia. Wskaźnik ten pozwala zauważyć że nawet jeśli wyprodukowane zostanie urządzenie idealne pod względem szczelności i zastosowana w nim zostanie substancja nieszkodliwa dla atmosfery pozostanie problem produkcji energii elektrycznej czyli urządzenie będzie miało pośredni wpływ na środowisko.


Opracowanie: redakcja

Artykuł opracowany na podstawie: "Klimatyzacja pojazdów samochodowych" wyd. Systherm