Wentylacja w szpitalu. Wytyczne. Klasy czystości pomieszczeń.

Wentylacja w szpitalu ma za zadanie zapewnić odpowiednią jakość powietrza w strefie przebywania ludzi. Wymagania stawiane wentylacji mechanicznej dla pomieszczeń szpitalnych są bardzo wysokie. Tym wyższe, im większy stopień zagrożenia. Decyduje o tym ilość zanieczyszczeń emitowanych w środowisku pracy ludzi. Stworzono, więc wytyczne do projektowania instalacji wentylacji. Istnieje klasyfikacja czynników szkodliwych oraz klasy czystości pomieszczeń. Pozwala to na ocenę zagrożenia warunków panujących w szpitalu. Poznanie rodzajów zanieczyszczeń umożliwia na dostosowanie układu wentylacji.

Czynniki szkodliwe a wentylacja mechaniczna

Zasada działania wentylacji mechanicznej jest zawsze taka sama. Niezależnie od obiektu, w którym się znajduje. Wentylacja mechaniczna w szpitalu, polega na wymianie powietrza. Odbywa się to poprzez usunięcie szkodliwych czynników i dostarczenie czystego powietrza. W pomieszczeniach szpitalnych, w których przebywają ludzie, występuje szereg takich czynników. Usunięcie ich ze środowiska pracy jest więc bardzo ważne. Służy ochronie zdrowia pracowników i pacjentów. Niestety wentylacja grawitacyjna nie zapewni wymaganej czystości powietrza. Odwołanie się do szeregu norm i przepisów jest niezbędne do określenia rodzaju i wielkości zagrożenia.

Wytyczne w sprawie czynników szkodliwych

Rozporządzenie Rady Ministrów, m.in. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. 2002 Nr 132, poz. 1115) określa rodzaje czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy. Dzielą się na czynniki chemiczne i fizyczne. Wyróżnia się też czynniki biologiczne, uczulające oraz zależne od rodzaju wykonywanej pracy. Z kolei w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (Dz. U. 1998 Nr 79, poz. 513) jest mowa o dopuszczalnych, najwyższych stężeniach chemicznych i pyłowych oraz natężeniach fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia.

NDS, NDSCh czy NDSP — co to za skrót?

•  NDS — jest to najwyższe dopuszczalne stężenie, które może występować w środowisku pracy. Co ciekawe odnosi się do jego aktywności zawodowej, podczas której oddziałuje. Przyjmuje się 8-godzinny tryb pracy (przy 42 tygodniowym wymiarze). Podczas tego okresu, czynnik nie ma prawa ujemnie wpłynąć na stan zdrowia człowieka narażonego na jego działanie. Również w odniesieniu do jego kolejnych pokoleń. Jest to wartość średnia ważona.
• NDSCh — jest najwyższym dopuszczalnym stężeniem — chwilowym. Oznacza, że nie może się utrzymywać dłużej niż 30 minut w trakcie zmiany roboczej.
• NDSP — najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe — jest to takie stężenie, które nigdy nie może zostać przekroczone.

Kolejnym Rozporządzeniem traktującym o szkodliwości czynników jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia (Dz. U. 2005 Nr 81, poz. 716). Sklasyfikowano w nim szkodliwe czynniki biologiczne. Zostały podzielone na cztery grupy zagrożenia. Począwszy od 1 grupy czynników, których wywołanie choroby jest bardzo mało prawdopodobne, po grupę 4, w której to czynniki szkodliwe mogą wywołać ciężkie choroby.

Wentylacja mechaniczna w szpitalu ma nie tylko usuwać chorobotwórcze lub niebezpieczne związki. Powinna zapewniać odpowiednią jakość powietrza w pomieszczeniach oraz komfort cieplny pracowników i pacjentów. Stawia to przed wentylacją bardzo wysokie, a co ważniejsze — różnorodne wymagania. W środowisku szpitalnym występuje szereg pomieszczeń o odmiennym przeznaczeniu. Inne parametry powietrza wentylacyjnego należy zapewnić w salach chorych czy izolatkach, a inne w gabinetach oraz salach zabiegowych i operacyjnych.

Jakość powietrza w pomieszczeniach szpitala

Układ instalacji wentylacji mechanicznej wytwarza w pomieszczeniach szpitalnych mikroklimat. Parametry jakościowe powietrza decydują o bezpiecznej i wydajnej pracy personelu, a także mają korzystny wpływ na proces zdrowienia chorych. Jakość powietrza zależy od następujących czynników.

• Temperatura — jest najprostsza w ocenie przez człowieka. W szpitalach, gdzie większość osób przebywa bez odpowiedniego ubioru, jest niezwykle istotnym parametrem. Powinna być utrzymana na odpowiednim poziomie i dostosowana do potrzeb. Należy zapobiec nadmiernemu wychłodzeniu lub przegrzaniu pacjentów i pracowników szpitala. Wyziębienie pacjenta może skutkować zwiększonym ryzykiem wystąpienia infekcji. Zalecana temperatura to 24 — 26OC. Jednak ze względu na personel, zaleca się temperaturę w granicach 20OC. Instalacja wyposażona w układ regulacji i możliwość sterowania powinna zapewnić komfort wszystkim.
• Wilgotność powietrza — jest bardziej złożonym zagadnieniem. Zbyt wysoka powoduje rozwój bakterii, pleśni czy grzybów. Zwiększa więc zagrożenie mikrobiologiczne. W pomieszczeniach szpitalnych przeznaczonych na pobyt ludzi powinno się zapewnić wilgotność na poziomie 30 — 70%. W salach zabiegowych i operacyjnych należy zwrócić szczególną uwagę na potencjalne zagrożenie mikrobiologiczne. W tych pomieszczeniach zaleca się maksymalną wilgotność 60%. Dodatkowo może wystąpić korozja, zwłaszcza w kontekście sprzętu i narzędzi medycznych. Z kolei zbyt niska wilgotność powietrza, poniżej 50% - może skutkować wyładowaniami elektrostatycznymi i może być niebezpieczna dla pacjentów i personelu. Przy bardzo niskiej wilgotności, poniżej 30%, zachodzi zjawisko unoszenia się kurzu, co prowadzi do zanieczyszczenia.
• Temperatura punktu rosy — wykraplanie się wilgoci z powietrza następuje po przekroczeniu pewnej wartości temperatury. 
• Jest niepożądanym zjawiskiem. O ile w sposób zamierzony, nie wykorzystuje się go do osuszania powietrza wentylacyjnego. Może powodować zagrożenie związane z wystąpieniem mikroorganizmów. Oprócz tego, narazić instalacje na korozję, a także zawilgocić materiały izolacyjne przewodów wentylacji i klimatyzacji.
• Ruch powietrza w strefie przebywania ludzi — powinien być nieodczuwalny. 
• Zbyt duża prędkość powietrza, zwłaszcza o niższej temperaturze, potęguje dyskomfort odczuwany przez człowieka. W strefie przebywania ludzi jest równie istotny, co odpowiednia temperatura powietrza nawiewanego. Powstawanie zjawiska przeciągu lub zimne podmuchy na części ciała jest niepożądane. Powoduje rozdrażnienie, zmęczenie i złe samopoczucie.
• Komfort cieplny — jest zależny od kilku czynników. Temperatura ciała człowieka utrzymuje się względnie na tym samym poziomie. Organizm oczekuje więc tego samego od otoczenia. Nie oznacza to jednak, że dla wszystkich, panujące warunki będą równie komfortowe. Wiele zależy od aktywności fizycznej człowieka. Zwiększona aktywność powoduje wzrost wydzielanego ciepła do otoczenia. Tym samym, przy stałych warunkach w pomieszczeniu, komfort spadnie. 
• Zależy od czynników wymienionych powyżej, ale także od cech osobniczych człowieka. W grę wchodzi wiek, płeć, stan zdrowia i wielu innych. Więcej o komforcie cieplnym przeczytasz tutaj.

Rodzaje i źródła zanieczyszczeń powietrza w środowisku szpitalnym

Zanieczyszczenie powietrza jest zmienne w czasie. Zależy od ilości oraz typów źródeł emisji. W pomieszczeniach szpitala występują źródła wewnętrzne i zewnętrzne emisji zanieczyszczeń. Pochodzenie wewnętrzne zanieczyszczeń to personel szpitalny, pacjenci oraz wszelkiego rodzaju sprzęt medyczny, aparatura czy narzędzia. Zewnętrzne dostają się do pomieszczeń z powietrzem wentylacyjnym.

Zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne zanieczyszczenia mogą mieć inny ich skład i stopień skażenia. W pomieszczeniach szpitalnych wyróżnia się następujące rodzaje zanieczyszczeń:

• pyłowe,
• biologiczne i mikrobiologiczne,
• gazowe,
• kropelki wody i innych płynów,
• zjonizowane atomy lub cząsteczki gazów i pyłów,
• substancje wywołujące nieprzyjemne zapachy.

W placówkach służby zdrowia największe zagrożenie stanowią zanieczyszczenia mikrobiologiczne. Zalicza się do nich bakterie i wirusy oraz grzyby i roztocza. U pacjentów szpitali często występuje upośledzenie układu odpornościowego. Może to stanowić ogromne zagrożenie dla ich życia i zdrowia, co w normalnych warunkach nawet by nie wystąpiło. W celu zminimalizowania ryzyka zakażenia projektuje się skomplikowane układy wentylacji i klimatyzacji. Wyposaża się je w bloki filtracji, które oczyszczają powietrze nawiewane do pomieszczeń. Jednak nie każde pomieszczenie wymaga tak samo wysokiego stopnia oczyszczania. Nie da się także wyeliminować zagrożenia w stu procentach. Pomieszczenia dzieli się więc na strefy i określa się w nich klasy czystości powietrza.

Strefy czystości w szpitalach

Wyróżnia się cztery strefy czystości obszaru medycznego. Intensywność wentylacji będzie inna dla poszczególnych stref.

• Sale chorych, pokoje lekarskie i personelu medycznego, korytarze wewnątrz oddziałowe są zaliczane do pierwszej strefy — ogólnej czystości.
• Magazyny materiałów sterylnych i zasobów czystych zalicza się do drugiej strefy — czystości ciągłej.
• Sale zabiegowe i operacyjne kwalifikuje się jako pomieszczenia czystości zmiennej.
• Pomieszczenia sanitarne, magazyny brudnej bielizny, brudowniki oraz miejsca przechowywania odpadów określa się jako strefy ciągłego skażenia.

Klasy czystości pyłowej w pomieszczeniach czystych

Pomieszczenia czyste zostały zdefiniowane w normie ISO 14644. Są określone jako pomieszczenia, w których kontroluje się stężenie cząstek pyłów znajdujących się w powietrzu. W pomieszczeniach czystych ogranicza się do minimum generowanie i osadzanie cząstek pyłów. Dodatkowo niezbędne jest wytworzenie i monitorowanie odpowiednich warunków panujących wewnątrz. Dotyczy to temperatury, wilgotności oraz ciśnienia.

W placówkach służby zdrowia, gdzie występują pomieszczenia czyste, ww. norma określa wytyczne dla klas czystości. Oznaczono je cyframi w zakresie od 1 do 9. Klasa 1 jest najwyższej czystości, najniższą klasą czystości powietrza jest 9. Klasy oznaczają maksymalne dopuszczalne stężenie pyłów, w zależności od wymiarów.

Zestawienie koncentracji cząstek znajduje się w tabeli poniżej. Jest wyrażona w liczbie cząstek na metr sześcienny, w zależności od klasy czystości.

Odpowiedni podział pomieszczeń kluczem do sukcesu

Gdy na własnym podwórku brakuje wystarczających wytycznych, należy szukać gdzieś indziej. Przyzwyczajeni do norm Europejskich, projektanci zaczęli szukać wymogów, które spełniają instalacje w Europie. Polskie szpitale nie powinny odbiegać standardem od europejskich. Najczęściej obieranym kierunkiem jest niemiecka norma — DIN 1946 Ventilation and air conditioning. Zawiera zalecenia dotyczące projektowania wentylacji i klimatyzacji w szpitalach. Określa sposób oceny pomieszczeń o najwyższych wymaganiach w zakresie czystości powietrza, parametry jakościowe powietrza oraz wymagania dotyczące strumieni powietrza wentylacyjnego.

Wytyczne dla klas czystości

Przyporządkowanie projektowanych pomieszczeń do odpowiedniej grupy jest kluczowe. Należy określić wymagane parametry czystości powietrza (pyłowe i mikrobiologiczne). Na tym poziomie dobiera się odpowiednie klasy filtrów. Projektuje się wymagany strumień powietrza zewnętrznego oraz prędkość powietrza wentylacyjnego. Planuje się układ ciśnienia i kierunek przepływu powietrza. Pomocne mogą się okazać zapisy w „Wytycznych projektowania, wykonania, odbioru i eksploatacji systemów wentylacji i klimatyzacji dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą” rekomendowanych przez Ministerstwo Zdrowia. Autorzy podzielili pomieszczenia na 4 klasy:

• S1 – sale operacyjne sklasyfikowane są w trzech podklasach. Zależą od typu operacji, które się wykonują oraz ich przeznaczenia. Do tej klasy wlicza się podklasy S1a, S1b, S1c.
• S2 – pomieszczenia o wysokich wymaganiach higienicznych np. sale pooperacyjne, oddziały anestezjologiczne i intensywnej terapii, a także izolatki, pomieszczenia przygotowania pacjentów i lekarzy
• S3 – oddziały zakaźne i separatki
• S4 – pozostałe pomieszczenia

Wentylacja mechaniczna utrzymuje odpowiednie warunki powietrza, co zapewnia wymaganą czystość powietrza. Zaprojektowanie układu tak, by spełnił podane wytyczne, zapewnił bezpieczeństwo oraz komfort leczenia i pracy jest kluczowe w obiektach służby zdrowia.

Pogłębiaj swoją wiedzę, czytaj poradniki

Opracowanie, redakcja: J.G

Materiał objęty prawem autorskim. Publikacja w części lub w całości wyłącznie za zgodą redakcji.

Bibliografia

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. (Dz. U. 2002 Nr 132, poz. 1115)

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. 1998 Nr 79, poz. 513)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. 2005 Nr 81, poz. 716)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania. (Dz. U. 2002 Nr 224, poz. 1882)

Norma EN ISO 14644-1:2005. Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane. Część 1: Klasyfikacja czystości powietrza.

Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane.

DIN 1946-4: 2008. Ventilation and air conditioning – Part 4: Ventilation in hospital.